تعریف التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
پانکراس یا لوزالمعده غده ای بزرگ واقع در پشت معده و کنار روده کوچک می باشد. پانکراس دارای دو وظیفه اصلی می باشد.
- ترشح و انتقال آنزیم های گوارشی بسیار قوی به ابتدای روده کوچک برای تسهیل فرایند گوارش غذا.
- ترشح هورمون های انسولین، گلوکاگون و هورمون های دیگر به جریان خون. این هورمون ها برای کنترل قند خون، برخی اعمال سوخت و ساز بدن و فرایند تبدیل غذا به انرژی موثر می باشند.
التهاب لوزالمعده (پانکراس) یا پانکراتیت نوعی بیماری می باشد که منجر به التهاب لوزالمعده (پانکراس) می شود. تخریب لوزالمعده (پانکراس) هنگامی رخ می دهد که آنزیم های گوارشی قبل از ترشح شدن به ابتدای روده کوچک، درون لوزالمعده (پانکراس) فعال می شوند و با حمله به لوزالمعده (پانکراس) شروع به تخریب آن می کنند. دو نوع التهاب لوزالمعده (پانکراس) وجود دارد: مزمن و حاد.
التهاب حاد لوزالمعده (پانکراتیت حاد):
پانکراتیت حاد، نوعی التهاب ناگهانی و کوتاه مدت لوزالمعده (پانکراس) می باشد. شدت این بیماری از خفیف تا شدید متغیر می باشد. نوع خفیف این التهاب، عوارض خفیفی برای بیمار به همراه دارد اما نوع شدید این التهاب عوارض جدی تری را به همراه داشته و گاهی حتی زندگی بیمار را نیز تهدید کند. اکثر بیماران مبتلا به التهاب حاد لوزالمعده، در صورت دریافت اقدامات درمانی صحیح و به موقع، کاملاً درمان می شوند. در برخی موارد حاد، التهاب می تواند منجر به خونریزی، تخریب بافت، عفونت و تشکیل کیست در لوزالمعده (پانکراس) شود. التهاب حاد لوزالمعده حتی می تواند منجر به آسیب به اندام های حیاتی مانند قلب، ریه ها و کلیه ها شود.
التهاب مزمن لوزالمعده (پانکراتیت مزمن):
پانکراتیت مزمن، التهاب طولانی مدت لوزالمعده (پانکراس) می باشد. این نوع التهاب اکثراً بعد از بروز یک دوره التهاب حاد لوزالمعده ایجاد می شود. مصرف شدید و بی رویه الکل نیز یکی دیگر از علل ایجاد این نوع التهاب می باشد. علایم التهاب لوزالمعده ناشی از مصرف الکل ممکن است تا سال ها در فرد بروز نکند اما در نهایت این علایم به صورت ناگهانی نمایان می شوند.
علایم التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
علایم التهاب حاد لوزالمعده (پانکراتیت حاد):
- درد در قسمت فوقانی شکم که به ناحیه پشت شکم انتقال پیدا می کند. این نوع درد ممکن است با غذا خوردن به خصوص مصرف غذاهای چرب تشدید یابد.
- ورم شکم
- احساس درد با لمس و وارد شدن فشار به شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- تب
- افزایش ضربان قلب
علایم التهاب مزمن لوزالمعده (پانکراتیت مزمن):
- علایم التهاب مزمن لوزالمعده شبیه به علایم التهاب حاد لوزالمعده می باشند. بیماران در قسمت فوقانی شکم خود احساس دردی مداوم دارند که به ناحیه پشت انتقال پیدا می کند. در بعضی از بیماران این درد می تواند فلج کننده باشد.
- علایم دیگر شامل اسهال و کاهش وزن ناشی از سوءجذب مواد غذایی به علت عدم ترشح کافی آنزیم های گوارشی برای تجزیه مواد غذایی می باشد.
- همچنین در صورتی که سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده (پانکراس) آسیب ببینند، ممکن است این شرایط منجر به بروز دیابت شود.
- مدفوع چرب و بد بو نیز از دیگر علایم این نوع التهاب می باشد.
علل ایجاد التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
علل ایجاد التهاب حاد لوزالمعده (پانکراتیت حاد):
در اکثر مواقع، التهاب حاد لوزالمعده در اثر سنگ کیسه صفرا یا مصرف شدید و بی رویه الکل ایجاد می شود. علل دیگر شامل موارد ذکر شده در ذیل می باشند:
- داروها
- بیماری های خود ایمنی
- انواع عفونت ها
- وارد شدن ضربه یا آسیب به ناحیه شکم
- اختلالات متابولیک
- جراحی های ناحیه شکم
ممکن است التهاب حاد در ۳ تا ۵ درصد موارد پس از انجام ای آر سی پی اتفاق بیفتد و اغلب خفیف است و با درمان های نگهدارنده بهبود می یابد. بندرت ممکن است التهاب حاد شدید لوزالمعده (پانکراس) پس از ای آر سی پی اتفاق بیفتد.
علت بروز التهاب حاد لوزالمعده در حدود 15% از مردم ناشناخته باقی می ماند.
علل ایجاد التهاب مزمن لوزالمعده (پانکراتیت مزمن):
التهاب مزمن لوزالمعده نیز در 70% موارد، در اثر مصرف بی رویه و بلند مدت الکل ایجاد می شود علل دیگر شامل موارد ذکر شده در ذیل می باشند:
- سنگ کیسه صفرا
- اختلالات ارثی لوزالمعده (پانکراس) و سابقه خانوادگی این نوع التهاب
- فیبروز کیستی
- سطح بالای تری گلیسرید در خون
- سطح بالای کلسیم در خون
- برخی داروهای خاص
علت بروز التهاب مزمن لوزالمعده در حدود 20% تا 30% موارد ناشناخته باقی می ماند.
ای آر سی پی که نوعی فرآیند درمانی برای درمان سنگ های کیسه صفرا می باشد نیز گاهی منجر به بروز التهاب لوزالمعده (پانکراس) می شود.
عوامل خطر التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
التهاب پانکراس در همه افراد می تواند رخ دهد اما برخی از افراد بیش تر در خطر ابتلا به این نوع التهاب می باشند. برخی از عوامل خطر شایع شامل موارد ذکر شده در ذیل می باشند:
عوامل خطر التهاب حاد لوزالمعده:
- سنگ های کیسه صفرا
- مصرف بی رویه و طولانی مدت الکل
التهاب حاد لوزالمعده می تواند یکی از اولین علایم سنگ های کیسه صفرا باشد. سنگ های کیسه صفرا می توانند منجر به انسداد مجرای پانکراس شده که این انسداد خود منجر به التهاب حاد لوزالمعده می شود.
عوامل خطر التهاب مزمن لوزالمعده:
- سنگ های کیسه صفرا
- مصرف بی رویه و طولانی مدت الکل
- فیبروز کیستی
- سطح بالای لیپید (چربی خون) و تریگلیسیرید در خون
افرادی که مبتلا به التهاب مزمن لوزالمعده می شوند معمولاً مردان 30 تا 40 ساله می باشند هر چند زنان نیز ممکن است دچار این نوع التهاب شوند.
عوارض التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
- کیست کاذب پانکراس: گاهی التهاب حاد لوزالمعده می تواند موجب تجمع مایعات در محفظه های بسته کیست مانند در لوزالمعده شود. اگر کیست کاذب آنقدر بزرگ شود که پاره شود، می تواند منجر به بروز خونریزی داخلی و عفونت شود.
- عفونت: التهاب حاد لوزالمعده می تواند منجر به کم شدن مقاوت لوزالمعده در برابر انواع باکتری ها و عفونت ها شود. عفونت های لوزالمعده نیازمند درمان های فوری مانند جراحی برای برداشتن ناحیه مبتلا به عفونت می باشند.
- نارسایی کلیه: التهاب حاد لوزالمعده می تواند منجر به نارسایی کلیوی شود. در صورتی که نارسایی کلیه شدید و دایمی باشد، بیمار مجبور به انجام دیالیز برای بهبود وضعیت سلامت خود می باشد.
- مشکلات تنفسی: التهاب حاد لوزالمعده می تواند منجر به بروز برخی تغییرات شیمیایی در بدن شود که این تغییرات خود بر عملکرد ریه ها تأثیر گذاشته و منجر به کاهش شدید و خطرناک سطح اکسیژن خون می شوند.
- دیابت: آسیب رسیدن به سلول های تولید کننده انسولین در اثر التهاب حاد لوزالمعده می تواند منجر به بیماری دیابت شود.
- سوء تغذیه: هر دو نوع التهاب حاد و مزمن لوزالمعده می تواند منجر به کاهش ترشح آنزیم های گوارشی لوزالمعده می شود. کاهش ترشح آنزیم های گوارشی بر تجزیه و جذب مواد غذایی توسط بدن تأثیر منفی گذاشته و در نهایت منجر به سوءتغذیه، اسهال و کاهش وزن در فرد می شود. حتی اگر تغییری در نوع و میزان غذای مصرفی بیمار قبل و بعد از بیماری ایجاد نشده باشد.
- سرطان لوزالمعده: بروز التهاب طولانی مدت در لوزالمعده در اثر التهاب مزمن لوزالمعده یکی از عوامل خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده محسوب می شود.
تشخیص التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
برای تشخیص التهاب لوزالمعده از آزمون های تشخیصی ذکر شده در ذیل استفاده می شود:
- سی تی اسکن: برای تشخیص وجود سنک های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب لوزالمعده از سی تی اسکن استفاده می شود.
- سونوگرافی: برای تشخیص وجود سنک های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب لوزالمعده از سونوگرافی از استفاده می شود.
- ام آر آی: برای بررسی وجود موارد غیر عادی در کیسه صفرا، پانکراس و مجاری آن ها از عکس برداری تشخیصی ام آر آی استفاده می شود.
- آزمایش خون: برای سنجش سطوح آنزیم های گوارشی لوزالمعده (آمیلاز و لیپاز) در خون. میزان بالای این آنزیم ها در خون ممکن است نشان دهنده التهاب حاد لوزالمعده باشد.
- آزمایش مدفوع: در التهاب مزمن لوزالمعده، وجود میزان بالای چربی در مدفوع می تواند یکی از علایم نشان دهنده سو جذب مواد غذایی ناشی از التهاب لوزالمعده باشد.
- تست تحمل گلوکوز: برای بررسی میزان آسیب وارد شده به سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده از این آزمون استفاده می شود.
- آزمون تشخیصی ای آر سی پی: برای بررسی مجاری پانکراس و کیسه صفرا از طریق تصاویر تهیه شده با استفاده از اشعه ایکس از این روش استفاده می شود. البته امروزه با وجود دستگاه های پیشرفته تصویربرداری مثل سی تی اسکن و ام آر آی، دیگر بندرت از ای آر سی پی برای تشخیص بیماری های لوزالمعده استفاده می شود و بیشتر نقش درمانی دارد.
- نمونه برداری: در صورت نیاز با استفاده از روش های خاص از بخشی از لوزالمعده جهت بررسی های بیشتر نمونه برداری می شود.
درمان التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
درمان التهاب حاد لوزالمعده (پانکراتیت حاد):
افرادی که مبتلا به التهاب حاد لوزالمعده می باشند معمولاً از طریق تزریق درون وریدی و برخی داروهای کنترل درد، در بیمارستان درمان می شوند. در برخی موارد که التهاب لوزالمعده بسیار شدید می باشد، بیمار به بخش مراقبت های ویژه (آی سی یو) منتقل می شود. در این بخش بیمار کاملاً تحت کنترل و نظارت قرار می گیرد به علت این که التهاب حاد لوزالمعده می تواند منجر به آسیب به قلب، ریه ها یا کلیه ها شود. در برخی مواقع نیز التهاب حاد لوزالمعده می تواند منجر به از بین رفتن بافت لوزالمعده شود که در چنین شرایطی اگر پزشک قادر به متوقف کردن روند عفونت نباشد، از طریق جراحی بخش آسیب دیده لوزالمعده برداشته می شود.
دوره التهاب حاد لوزالمعده معمولاً بیشتر از چند روز نمی باشد. در صورتی که این التهاب ناشی از سنگ های صفراوی باشد، ممکن است از طریق جراحی کیسه صفرا برداشته شود یا مجاری صفراوی مورد جراحی قرار گیرند. بعد از خارج کردن سنگ های صفراوی و از بین رفتن التهاب، لوزالمعده معمولاً به حالت عادی خود بر می گردد.
درمان التهاب مزمن لوزالمعده (پانکراتیت مزمن):
درمان التهاب مزمن لوزالمعده ممکن است دشوار باشد. هدف درمان کاهش درد بیمار، رفع مشکلات مرتبط با تغذیه و بهبود تغذیه می باشد. به صورت مرتب به بیماران آنزیم های لوزالمعده داده می شود و ممکن است این بیماران به انسولین نیز احتیاج پیدا کنند. یک رژیم غذایی کم چرب نیز می تواند در کاهش علایم موثر باشد.
در شرایط ذیل ممکن است جراحی پیشنهاد شود:
- کاهش درد شکمی
- درمان التهاب مزمن لوزالمعده ناشی از انسداد مجاری پانکراس
- کاهش دفعات حمله ها
- خارج کردن مایعات ذخیره شده در لوزالمعده
بیماران باید مصرف سیگار، انواع دخانیات و نوشیدنی های الکلی را متوقف کرده و از دستورات پزشک و متخصص تغذیه در خصوص داروها و رژیم غذایی پیروی کنند تا تعداد و شدت حملات کم شود.
اقدامات درمانی اولیه در بیمارستان شامل مراحل ذیل می باشد:
- رژیم غذایی مخصوص: بیمار بسته به شدت التهاب لوزالمعده میبایست بین ۲ تا ۶ روز غذا نخورد تا در طول این مدت به لوزالمعده امکان ترمیم داده شود. به محض این که التهاب لوزالمعده تحت کنترل قرار گرفت، به بیمار اجازه نوشیدن مایعات صاف شده و مصرف مواد غذایی کاملاً میکس شده داده می شود. با گذشت زمان و بهبود شرایط سلامتی، بیمار می تواند رژیم غذایی عادی خود را از سر گیرد. اگر التهاب لوزالمعده همچنان ادامه یابد و بیمار بعد از خوردن مواد غذایی شکم درد داشته باشد، پزشک ممکن است از یک لوله تغذیه برای تغذیه بیمار استفاده کند.
- داروهای کنترل درد: التهاب لوزالمعده می تواند منجر به بروز دردهای شدید شود. تیم درمانی بیمار از داروهایی برای کنترل این درد استفاده می کنند.
- تزریق درون وریدی مایعات: در طول مدت زمان بستری، لوزالمعده از انرژی و مایعات بدن برای ترمیم خود استفاه می کند که این خود می تواند منجر به کم آبی بدن شود. برای پیشگیری از چنین شرایطی، از طریق تزریق درون وریدی مایعات مورد نیاز بدن در طول مدت زمان بستری تأمین می شود.
به محض این که التهاب لوز المعده تحت کنترل قرار گرفت و دلایل اصلی التهاب توسط تیم درمانی تشخیص داده شد، مرحله دوم درمان آغاز می شود که ممکن است شامل موارد ذیل باشد.
- اعمال جراحی برای برطرف کردن انسداد مجاری صفراوی: در صورتی که التهاب لوزالمعده ناشی از انسداد یا باریک شدن مجاری صفراوی باشد، ممکن است اقداماتی در خصوص گشاد کردن یا باز کردن مجرا صورت گیرد. این عمل از طریق ای آر سی پی صورت می گیرد. در طول ای آر سی پی یک لوله ظریف و انعطاف پذیر از طریق دهان به مجاری لوز المعده و صفراوی فرستاده می شود و در طول مسیر حرکت از طریق دوربین مخصوصی که در سر لوله قرار دارد تصاویری از مجرای گوارشی به یک صفحه نمایش فرستاده می شود.
پزشک از طریق این تصاویر قادر به هدایت لوله و بررسی ناهنجاری های مجرا خواهد بود. برخی از مشکلات مجرای صفرا و لوزالمعده از طریق ای آر سی پی قابل تشخیص و درمان خواهند بود. هر چند در برخی از افراد به خصوص بزرگسالان، ای آر سی پی می تواند منجر به بروز التهاب حاد لوزالمعده شود.
- جراحی کیسه صفرا: اگر سنگ های کیسه صفرا منجر به بروز التهاب لوزالمعده شده باشند، پزشک ممکن است جهت درمان مجبور به برداشتن کیسه صفرا شود.
- جراحی لوزالمعده: گاهی پزشک برای خارج کردن مایعات از لوزالمعده یا برداشتن بافت های از بین رفته لوزالمعده در اثر التهاب، اقدام به عمل جراحی می کند.
- درمان اعتیاد به مصرف الکل: مصرف روزانه بیش از حد الکل در طول چندین سال منجر به بروز التهاب لوزالمعده می شود. اگر اعتیاد به مصرف الکل عامل ایجاد التهاب لوزالمعده باشد، ممکن است پزشک به بیمار توصیه کند تا به مراکز درمانی ترک اعتیاد مراجعه کند. ادامه مصرف الکل عوارض جدی تری را برای بیمار به همراه خواهد داشت.
درمان های فراتر برای التهاب مزمن پانکراس
با توجه به وضعیت بیمار، درمان التهاب مزمن پانکراس نیازمند اقدامات بیشتری می باشد که شامل موارد ذکر شده در ذیل می باشد:
- مدیریت درد: التهاب مزمن پانکراس می تواند منجر به بروز شکم درد دایمی شود. پزشک برای کنترل این درد داروهایی را تجویز خواهد کرد. گاهی در صورتی که درد با استفاده از داروها قابل کنترل نباشد از طریق عمل جراحی، مانع انتقال پیام های عصبی فرستنده درد به مغز می شوند.
- آنزیم هایی برای بهبود گوارش: در اثر التهاب مزمن، ترشح آنزیم های گوارشی لوزالمعده دچار اختلال می شود. افرادی که دچار التهاب مزمن لوزالمعده می شوند در صورت تجویز پزشک باید از مکمل های آنزیم های لوزالمعده استفاده کنند. این مکمل ها به بدن کمک می کنند تا مواد غذایی را تجزیه کند. مکمل های آنزیم های لوزالمعده به همراه هر وعده غذایی باید مصرف شوند.
- تغییر رژیم غذایی:
ممکن است پزشک بیمار را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا یک رژیم غذایی کم چرب و غنی از مواد مغذی برای وی تنظیم شود.
البته قابل ذکر است که امروزه در اغلب جراحی ها برای هر دو نوع التهاب حاد و مزمن لوزالمعده، ای آر سی پی جایگزین شده است.
