تعریف کبد چرب
به تجمع چربی بیش از 10-5% وزن کبد در سلول های کبدی، کبد چرب می گویند. در اصطلاح علمی کبد چرب به دو نوع الکلی و غیرالکلی تقسیم می شود. کبد چرب الکلی بعلت مصرف طولانی مشروبات الکلی ایجاد می شود در حالیکه کبد چرب غیر الکلی در اثر عواملی مثل اضافه وزن، چاقی، دیابت، سوئ تغذیه و … بوجود می آید.
نمای بالینی و سونوگرافی این دو بسیار به هم شبیه است و شرح حال بیمار به پزشک مبنی بر سابقه مصرف الکل بسیار مهم است و ضرورت دارد بیماران در صورت مصرف مشروبات الکلی، حتی اگر پزشک از آن ها سوال نکرد، مصرف آنرا به پزشک خود بگویند. بدیهیست کسانیکه کبد چرب غیر الکلی دارند در صورت مصرف الکل آسیب کبدی آن ها چند برابر می شود. مطالب زیر به کبد چرب غیر الکلی اختصاص دارد.
کبد چرب طی دهه های اخیر به شدت در حال افزایش بوده است. در حال حاضر در دنیا بین 35-6% مردم کبد چرب دارند. در ایران 30% مردم کبد چرب دارند که آمار بالایی است.
علل بروز و عوامل خطر کبد چرب
عوامل اصلی تشدید کننده کبد چرب رژیم غذایی نادرست (غذاهای پرچرب، فست فود) و عدم فعالیت بدنی کافی است. اما عوامل ذکر شده در ذیل نیز احتمال ابتلا به کبد چرب را افزایش می دهند.
- چاقی
- دیابت
- چربی خون بالا
- فشار خون بالا
- افزایش دور کمر و شکم
- کاهش وزن شدید
- سوئ تغذیه
- برخی جراحی های شکمی
- کم کاری تیرویید
- اختلالات هورمونی
- مصرف بعضی از داروهای خاص مثل هورمون استروژن، کورتون، تاموکسی فن، والپروات سدیم و …
علایم و نشانه های شایع کبد چرب
کبد چرب معمولاً بدون علامت است. بندرت ممکن است باعث بروز علایم زیر شود:
- احساس ناراحتی و پری یا درد زیر لبه دنده در سمت راست قفسه سینه
- خستگی
عوارض شایع کبد چرب
در ابتدا آزمایشات بیماران کبد چرب نرمال است و به تدریج چربی کبد باعث التهاب آن شده و آنزیم های کبدی (ALT،AST) افزایش می یابد و این زنگ خطر شروع آسیب جدی به کبد است و لزوم درمان و پیگیری جدی تر بیمار را گوشزد می کند. در صورت عدم درمان به تدریج طی چند سال کبد کم کار و تخریب می شود و اصطلاحا “سیروز کبدی” ایجاد می گردد که علایم آن شامل موارد ذکر شده در ذیل می باشند:
- زردی چشم ها و پوست
- بزرگی و آب آوردن شکم (آسیت)
- اختلال حواس
- خونریزی های گوارشی
- اختلال کلیه و ریه و …
در این مرحله متاسفانه اقدام اساسی برای بیمار نمی توان انجام داد و حالتی برگشت ناپذیر است و نهایتاً تنها راه درمان پیوند کبد خواهد بود. تعداد کمی از بیماران سیروزی تا قبل از پیوند دچار سرطان کبد خواهند شد.
تشخیص کبد چرب
تشخیص این بیماری معمولاً با استفاده از سونوگرافی و آزمایش خون است، هر چند نمونه برداری از کبد تنها راه دقیق تشخیص می باشد.
در سونوگرافی نمای کبد به صورت افزایش اکوژنیسیته کبد یا اصطلاحاً کبد چرب درجه یک تا سه گزارش می شود که هر چه میزان رسوب چربی کبد بیشتر باشد درجه آن بیشتر است.
آزمایشاتی که پزشک برای بیماران درخواست می کند شامل آنزیم ها و سایر تست های کبدی، قند و چربی خون، تست های هپاتیت ویروسی، فریتین و بر حسب قضاوت پزشک سایر آزمایشات مورد نیاز جهت رد سایر علل نمای کبد چرب، می باشد.
درمان بیماری کولیت اولسر
بیماران لازم است جهت مشاوره و درمان به متخصص داخلی، فوق تخصص گوارش و متخصص تغذیه مراجعه کنند و تحت پیگیری طولانی قرارگیرند. اساس درمان کاهش وزن، رعایت رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی است. داروها نقش بسیار کمی در درمان کبد چرب ایفا می کنند.
برای افرادیکه اضافه وزن دارند توصیه به کاهش وزن با روش های مختلف مثل رژیم غذایی، فعالیت بدنی و ورزش، دارو و حتی بالون لاغری و جراحی های کاهش وزن بخصوص برای افراد با وزن بسیار بالا، می شود که بایستی با مشاوره پزشک و متخصص تغذیه باشد.
مصرف غذاهای پرچرب و پرکالری مثل فست فودها و شیرینیجات بایستی به حداقل برسد. مصرف مشروبات الکلی باعث تشدید کبد چرب می شود و پرهیز از آن ها لازم است.
بیماران کبد چرب در معرض بیماری های قلبی عروقی نیز هستند و اغلب مشکل مهم تر آن ها همین بیماری هاست. لذا میبایست از نظر فشار خون، افزایش چربی خون و سایر عوامل خطر قلبی عروقی توسط متخصص قلب بررسی و تحت درمان مناسب قرار گیرند.
یک عامل مهم ایجاد کننده کبد چرب دیابت است و در افراد مبتلا به دیابت لازم است تحت نظر متخصص داخلی یا فوق تخصص غدد قند خونشان کنترل شود.
دارو درمانی:
داروهای مختلفی برای درمان کبد چرب وجود دارد مثل ویتامین ای، متفورمین، پیوگلیتازون و…… بسیاری از این داروها تاثیری در درمان کبد چرب ندارند و یا تاثیر کمی دارند. درمان دارویی بدون نظر پزشک به هیچ عنوان توصیه نمی شود چرا که هر دارویی می بایست در صورت کاربرد و بر حسب شرایط تجویز شود. از گذشته تا کنون داروی رایج و مرسوم برای کبد چرب ترکیبات سیلیمارین (گرفته شده از گل خار مریم) مثل لیورگل بوده است. متاسفانه هنوز تاثیر این دارو برای کبد چرب اثبات نشده و شواهد کافی بر کارایی آن وجود ندارد.
بیماران کبد چرب برحسب شرایط ممکن است بصورت دوره ای ویزیت شوند و از آنها آزمایشات کبد و سونوگرافی یا اقدامات دیگر بعمل بیاید لذا لازم است تحت نظر پزشک معالج باشند.
توجه داشته باشید که تزریق واکسن های هپاتیت آ و ب در بیماران کبد چرب که ایمن و واکسینه نیستند، توصیه می شود.
مراقبت:
در کنار توصیه های پزشک، با پیروی از نکات ذکر شده در زیر، روند درمان شما بهبود خواهد یافت:
کاهش وزن: اگر شما اضافه وزن داشته باشید یا چاق باشید، جهت کاهش وزن باید میزان کالری مصرفی روزانه خود را کم کرده و فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهید. کاهش میزان مصرف کالری نکته کلیدی در جهت کاهش وزن و مدیریت بیماری می باشد. در صورتی که به تنهایی قادر به کم کردن وزن خود نیستید، به پزشک خود مراجعه نمایید.
رژیم غذایی سالم: از یک رژیم غذایی سرشار از میوه جات، سبزیجات و غلات کامل استفاده کنید و میزان مصرف کالری را کاهش دهید.
ورزش کنید و فعال باشید: سعی کنید در اکثر روزهای هفته، حداقل نیم ساعت ورزش کنید. توجه داشته باشید که ورزش کردن نقش بسیار مهمی در کاهش وزن شما دارد. در صورتی که اصلاً ورزش نمی کرده اید، ابتدا با پزشک خود مشورت کنید، در صورتی که مشکلی وجود نداشت شروع به ورزش کنید و مدت زمان ورزش خود را به ندرت افزایش دهید.
دیابت خود را کنترل کنید: اگر مبتلا به بیماری دیابت می باشید. داروهای خود را دقیقاً به شیوه ای که برایتان تجویز شده است مصرف کنید. باید به صورت منظم تحت نظارت پزشک باشید، و هر چند وقت یک بار آزمایش خون برای بررسی دقیق قند خون را طبق توصیه پزشک انجام دهید.
کلسترول خود را کاهش دهید: یک رزیم غذایی سالم گیاهی، ورزش و دارو می تواند منجر به کاهش کلسترول شما شده و آن را در سطح متعادل حفظ کند.
از کبد خود محافظت کنید: از مصرف موادی که برای کبد شما مضر می باشند، جداً خودداری کنید. قبل از مصرف هر دارو، به خصوص داروهای بدون نسخه، دستورالعمل های آن را به دقت مطالعه کنید. قبل از مصرف هر گونه داروی گیاهی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
