کولونوسکوپی نوعی آزمون تشخیصی است که تغییرات غیر عادی در روده بزرگ (کولون) یا راست روده (رکتوم) با استفاده از آن تشخیص داده می شود. در طی کولونوسکوپی لوله ای طولانی، ظریف و انعطاف پذیر (کولونوسکوپ) با یک دوربین و چراغ قوه در سر آن، در مقعد جایگزاری شده و به آرامی به سمت راست روده (رکتوم) یا نواحی بالاتر روده بزرگ (کولون) فرستاده می شود. از طریق دوربینی که به سر کولونوسکوپ متصل می باشد، پزشک قادر به مشاهده و تشخیص تغییرات غیر عادی ساختار داخلی روده می باشد. در صورت لزوم پزشک در طول کولونوسکوپی با استفاده از کولونوسکوپ قادر به نمونه برداری از ضایعات غیر عادی موجود در ساختار داخلی روده می باشد. این نمونه برای آزمایشات بیشتر و تشخیص دقیق تر به آزمایشگاه فرستاده می شود. 
کولونوسکوپی ممکن است به دلایل زیر استفاده شود:
بررسی علایم و نشانه های بیماری های مرتبط با روده: پزشک با استفاده از کولونوسکوپی قادر به تشخیص دلایل احتمالی دردهای شکمی، خونریزی از مقعد، یبوست مزمن، اسهال مزمن و دیگر مشکلات مرتبط با روده می باشد. غربالگری سرطان روده: در صورتی که فردی بالای 50 سال سن داشته یا مسن تر باشد یا در صورتی که سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان یا پولیپ روده را داشته باشد، احتمالاً پزشک به وی توصیه خواهد کرد که هر ده سال یک بار یا گاهی بسته به شرایط در بازه های زمانی کم تر از ده سال، کولونوسکپی انجام دهد. تا از این طریق سرطان روده در مراحل اولیه شناسایی شده و احتمال درمان نیز افزایش یابد. 
بررسی جهت یافتن پولیپ ها: اگر بیمار قبلاً سابقه وجود پولیپ در روده را داشته باشد، پزشک برای شناسایی و برداشتن پولیپ های احتمالی به وی پیشنهاد انجام کولونوسکوپی در بازه های زمانی مشخص را خواهد داد. با انجام این غربالگری احتمال ابتلا به سرطان روده به حداقل می رسد.
عوارض ذکر شده در زیر ممکن است حین کولونوسکپی برای برخی از افراد رخ دهد: • واکنش به ماده بی حسی که قبل از انجام کولونوسکپی به بیمار تزریق می شود. • خونریزی از محلی که نمونه برداری صورت گرفته یا پولیپ یا هر بافت غیر عادی دیگری برداشته شده. البته در اکثر مواقع این خونریزی بسیار جزئی بوده و خود به خود بند می آید.. • در مواقع نادر پارگی در دیواره روده بزرگ (کولون) یا راست روده (رکتوم). احتمالاً پزشک قبل از انجام کولونوسکوپی، از بیمار درخواست خواهد کرد که برگه رضایت برای انجام کولونوسکپی را امضا کند.
قبل از انجام کولونوسکپی، روده بیمار باید تمیز و کاملاً خالی باشد. وجود حتی کوچکترین پسماند غذایی در روده منجر به کاهش دقت و وضوح تصاویر ایجاد شده از فضای داخلی روده (کولون) و راست روده (رکتوم) شده و در چنین شرایطی تشخیص نهایی نیز دقیق نخواهد بود. جهت تخلیه کامل روده ممکن است موارد زیر توسط پزشک برای بیمار تجویز شود: • رعایت رژیم غذایی خاص روز قبل از انجام کولونوسکپی: معمولاً، بیمار روز قبل از کولونوسکپی اجازه مصرف مواد غذایی جامد را ندارد. نوشیدنی های مجاز به استفاده نیز شامل آب ساده، چای و قهوه بدون شیر یا خامه، آب گوشت و دیگر انواع نوشیدنی هایی که پزشک توصیه خواهد کرد می باشد. مصرف نوشیدنی های قرمز رنگ نیز به هیچ عنوان توصیه نمی شود. این نوشیدنی ها ممکن است حین کولونوسکپی با خون اشتباه گرفته شوند. بعد از نیمه شب روز قبل از کولونوسکپی بیمار اجازه خوردن و نوشیدن هیچ چیزی را ندارد. • استفاده از ملین ها: ملین ها معمولاً روز قبل از کولونوسکپی باید توسط بیمار استفاده شوند. زمان دقیق شروع استفاده از آن ها توسط پزشک تجویز خواهد شد. ملین ها می توانند به شکل مایع، قرص یا … تجویز شوند. • دستگاه تنقیه: گاهی توصیه می شود بیمار شب قبل یا چند ساعت قبل از انجام کولونوسکپی از دستگاه تنقیه استفاده کند. • تنظیم داروها: بیمار باید حداقل یک هفته قبل از انجام کولونوسکپی، پزشک را از کلیه داروهای مصرفی خود مطلع سازد. به خصوص اگر وی مبتلا به دیابت، فشار خون و بیماری های قلبی باشد. مصرف انواع مکمل ها و داروهای بدون نسخه نیز باید به اطلاع پزشک رسانده شود به خصوص در صورتی که این داروها و مکمل ها حاوی آهن باشند. در صورتی که بیمار از آسپرین و دیگر انواع رقیق کننده های خون مانند وارفارین (کومادین)، داروهای ضد انعقاد خون از جمله دابی گاتران (پراداکسا) یا ریواروکسابان (زارلتو) که برای جلوگیری از انعقاد خون یا بروز سکته قلبی کاربرد دارند یا کلوپیتوگرل (پلاویکس) استفاده کند، حتماً باید پزشک خود را در جریان بگذارد. ممکن است لازم باشد مصرف برخی از این داروها قبل از کولونوسکپی قطع شده یا تغییراتی در دز مصرفی آن ها ایجاد شود.
• به بیمار لباس مخصوصی داده می شود که آن را قبل از کولونوسکوپی بپوشد. سپس برای تسهیل کردن شرایط و برقراری آرامش، به وی مسکن یا آرام بخش داده می شود که ممکن است به شکل قرص یا تزریق درون وریدی به همراه داروهای دیگر مورد استفاده قرار گیرد. • از بیمار خواسته می شود به پهلوی خود، در حالتی که زانوها به داخل شکم جمع شده باشد، روی تخت مخصوص کولونوسکوپی بخوابد. سپس پزشک لوله ای انعطاف پذیر و نازک به نام کولونوسکوپ، که یک دوربین و چراغ قوه مخصوص بر سر آن متصل می باشد را از مقعد وارد راست روده (رکتوم) کرده و آن را به آرامی در طول روده بزرگ به جلو حرکت می دهد. طول کولونوسکوپ به اندازه کافی بلند می باشد و امکان بررسی کل طول روده بزرگ (کولون) را برای پزشک فراهم می کند. • دوربین متصل به سر کولونوسکوپ، تصاویری از فضای درون روده را به یک صفحه نمایشگر می فرستد. پزشک از طریق مشاهده این تصاویر قادر به بررسی دقیق ساختار درونی روده خواهد بود. • پزشک از طریق مجرای لوله کولونوسکوپ، هوا درون روده می فرستد، این کار منجر به اتساع روده شده و دید بهتری از فضای داخلی روده فرآهم می کند. البته این نکته قابل ذکر می باشد که فرستادن هوا درون روده منجر به انقباضات شکمی می شود. • پزشک همچنین، از طریق این مجرا قادر به فرستادن وسایل بسیار ظریف جراحی درون روده می باشد. فرآیند نمونه برداری از بافت روده و ضایعات غیر عادی و همچنین برداشتن انواع پولیپ ها از طریق این وسایل امکان پذیر می شود. • کولونوسکوپی معمولاً بیست دقیقه تا یک ساعت طول می کشد. 
اثر آرام بخش یا مسکن تزریق شده به بیمار تا حدود شش ساعت بعد از کولونوسکپی هم چنان باقی می ماند. بیمار تا حدود شش ساعت بعد از کولونوسکوپی مجاز به رانندگی نمی باشد. برگشت به کار نیز بلافاصله بعد از کولونوسکوپی، در همان روز، توصیه نمی شود. در صورتی که پزشک در طول کولونوسکوپی، پولیپ برداشته باشد، موقتاً رژیم غذایی خاصی برای بیمار تجویز خواهد شد. بیمار ممکن است تا چند ساعت بعد از انجام کولونوسکوپی احساس نفخ یا خروج گاز از روده را تجربه کند. پیاده روی ممکن است این شرایط را برای وی تسهیل کرده و منجر به کاهش عوارض کولونوسکوپی شود. امکان مشاهده خون در مدفوع پس از کلونوسکوپی وجود دارد. این مسأله چندان نگران کننده نیست. اما در صورتی که این امر به همراه درد شدید در شکم، استفراغ مکرر، مدفوع خونی شدید، تب بالا، سرگیجه، افت فشار خون، تنگی نفس و خارش بدن و ضایعات پوستی جدید باشد، حتماً باید با پزشک مربوطه در این خصوص مشورت شود.
پزشک بعد از مشاهده نتایج کولونوسکوپی با بیمار در این خصوص صحبت خواهد کرد. نتیجه منفی: در صورتی که مورد مشکوک یا نگران کننده ای در طول کولونوسکوپی مشاهده نشود نتیجه منفی محسوب می شود. در چنین شرایطی، در صورتی که تنها عامل خطر ابتلا به سرطان روده، سن (بالای 50 سال) باشد، پزشک به بیمار توصیه خواهد کرد که ده سال بعد دوباره کولونوسکپی انجام دهد. در صورتی که روده بیمار در طول کولونوسکوپی تمیز نبوده یا کامل تخلیه نشده باشد، احتمالاً پزشک مجدداً دستور انجام کولونوسکپی را خواهد داد. نتیجه مثبت: در صورتی که پولیپ یا هر گونه عارضه و تغییرات غیر عادی در بافت لایه داخلی روده مشاهده شود، نتیجه مثبت محسوب می شود. اکثر پولیپ های روده، سرطانی نمی باشند اما برخی از آن ها نیز سرطانی هستند. در صورت مشاهده شدن پولیپ در طول کولونوسکوپی، نمونه ای از بافت آن برداشته شده و برای بررسی های بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می شود. بسته به اندازه، نوع و تعداد پولیپ ها، ممکن است در آینده و در بازه های زمانی مشخص، آزمون های تشخیصی بیش تری برای بیمار تجویز شود. در صورتی که پزشک یک یا دو پولیپ به اندازه کم تر از یک سانتی متر در روده بیمار شناسایی کند، با بررسی وضعیت بیمار و کلیه عوامل خطر ابتلا به سرطان روده در وی (مانند سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده یا پولیپ)، انجام کولونوسکوپی را پنج تا ده سال بعد دوباره توصیه خواهد کرد. در صورتی که بیمار دارای پولیپ بزرگ، چندین پولیپ یا پولیپ هایی با تغییرات سلولی غیر عادی و ویژگی های خاص باشد، احتمالاً انجام کولونوسکوپی سه تا پنج سال بعد به وی توصیه خواهد شد. در صورتی که یک یا بیش از یک پولیپ سرطانی در طول کولونوسکوپی برداشته شوند، احتمالاً سه ماه، شش ماه و یک سال بعد دوباره انجام کولونوسکوپی توصیه خواهد شد. در صورتی که پولیپ ها یا ضایعات غیر عادی از طریق کولونوسکوپی قابل برداشتن نباشند، پزشک بیمار را به متخصص گوارش با تخصص برداشتن پولیپ های بزرگ یا جراح متخصص ارجاع خواهد داد. مشکلات مرتبط با نتیجه کولونوسکوپی در صورتی که کیفیت یا نتیجه کولونوسکوپی قابل قبول نباشد، احتمالاً پزشک به بیمار توصیه خواهد کرد که این آزمون را دوباره انجام دهد و در صورتی که پزشک قادر به عبور دادن کولونوسکوپ و پیش بردن آن در روده نباشد، از دیگر آزمون های تشخیصی از جمله عکس برداری تشخیصی از طریق باریم انما یا سی تی کولونوگرافی استفاده خواهد کرد.
سوال: قبل از کولونوسکوپی چه کاری لازم است انجام داد؟ جواب: قبل از کولونوسکوپی تمیز بودن روده بسیار مهم است لذا لازم است بیمار یک برنامه مشخص تحت عنوان “آمادگی کولون” را از یک روز و گاهی دو یا سه روز قبل از کولونوسکوپی انجام دهد. این دستورالعمل که به صورت برگه آمادگی کولون به بیمار داده میشود، جزییات رژیم غذایی و نحوه مصرف داروها نوشته شده است. گاهی پزشک مربوطه به دلایلی ممکن است تغییراتی کوچک در دستورالعمل ایجاد کند که در نسخه و توضیحات قبلی به بیمار اطلاع داده میشود. سوال: کولونوسکوپی چگونه انجام می شود؟ جواب: بیمار پس از خارج کردن شلوار و لباس زیر (شورت) شلوار یکبار مصرفی را که در بخش اندوسکوپی به وی میدهند، میپوشد و به پهلوی چپ روی تخت دراز میکشد. پرستار کمکی یک آنژیو کت داخل رگ قرار میدهد و داروی آرامبخش وریدی با نظر پزشک تزریق میکند. پزشک ابتدا با انگشت و آرام مقعد را معاینه میکند سپس لوله کولونوسکوپ به آرامی وارد مقعد میشود. سپس کولونوسکوپ به تدریج وارد روده بزرگ و انتهای روده باریک میشود. در پایان لوله کولونوسکوپ از دستگاه گوارش تحتانی و مقعد خارج میگردد. سوال: آیا امکان استفاده از وسیله کولونوسکوپ یکبار مصرف وجود دارد؟ جواب: خیر. دستگاه کولونوسکوپ فوق العاده گران است و امکان تعویض آن وجود ندارد اما مثل هر ابزار پزشکی بعد از هر بیمار، کولونوسکوپ توسط ضد عفونی کننده های قوی (اصطلاحا سطح بالا) به روش استاندارد ضد عفونی میشود و امکان انتقال میکروب وجود ندارد. البته امکان استفاده از پنس نمونه برداری یکبار مصرف وجود دارد که بیمار میبایست قبل از کولونوسکوپی با منشی بخش هماهنگی کند. سوال: آیا لازم است بیمار کسی را همراه بیاورد؟ جواب: بله. به دلیل استفاده از داروی آرامبخش وریدی و مراقبت بعدی وجود همراه ضروری است. سوال: آیا همراه بیمار می تواند در حین کولونوسکوپی در کنار بیمار باشد؟ جواب: خیر. حضور همراه نیازی نیست و کمکی نمیکند و باعث شلوغی اتاق کولونوسکوپی شده و چه بسا موجب استرس و ناراحتی وی شود و حتی به دلیل شرم و حیا باعث استرس بیمار میشود. در هر صورت کولونوسکوپی یک کار تخصصی است و تشخیص بیماری برای همراه بیمار دشوار است. پزشک و پرستار در حین انجام کولونوسکوپی مراقب بیمار هستند و جای نگرانی نیست. سوال: آیا کولونوسکوپی دردناک است؟ جواب: کولونوسکوپی معمولا با تزریق آرامبخش وریدی انجام می شود لذا برای بیمار قابل تحمل است. البته درحین کولونوسکوپی ممکن است بیمار دردهایی کم و گذرا احساس کند. در هر صورت کولونوسکوپی یک عمل تهاجمی است و ممکن است باعث استرس بیمار شود. سوال: مدت زمان کولونوسکوپی چقدر است؟ جواب: بسته به شرایط بیمار، بیماری دستگاه گوارش، گرفتن نمونه (بیوپسی) یا اقدام درمانی معمولا بین 15 تا 30 دقیقه طول میکشد. سوال: چه مدت بعد از کولونوسکوپی میتوان غذا یا مایعات خورد؟ جواب: پس از هوشیاری کامل میتوان اقدام به خوردن و آشامیدن نمود. سوال: آیا کولونوسکوپی با بیهوشی انجام می شود؟ جواب: معمولا از داروی آرامبخش وریدی استفاده میکنند که در واقع مثل بیهوشی اتاق عمل نیست و بیمار نسبتا هوشیار است. سوال: نمونه برداری چیست و آیا ایجاد درد و خونریزی می کند؟ جواب: به کندن و جدا کردن قسمت کوچکی از بافت داخل بدن توسط وسیله مخصوصی بنام پنس بیوپسی نمونه برداری یا بیوپسی میگویند. نمونه برداری کاملا بدون درد و بدون خطر است و خونریزی جزیی داخلی میکند که اهمیتی ندارد و خودبخود بند می آید. سوال: در صورت استفاده از داروهای آرامبخش چه اقداماتی لازم است بعد از کولونوسکوپی انجام دهیم؟ جواب: بیمار میبایست تا زمان هوشیاری کافی با نظر پرستار و پزشک در محل ریکاوری باقی بماند و پس از آن تا هوشیاری کامل از خوردن، آشامیدن، رانندگی، پیاده روی و کارهای دیگر پرهیز کند و با کمک همراه خود به منزل رفته و استراحت کند. این زمان ممکن است تا 6 ساعت و در بعضی موارد حتی بیشتر طول بکشد. سوال: عوارض کولونوسکوپی چیست؟ جواب: عوارض کولونوسکوپی نادر است و بیشتر در مواردی که یک اقدام درمانی مثل برداشتن پولیپ، گشادکردن مجرا و غیره انجام میشود و یا در بیماران پرخطر مثل بیماران قلبی و ریوی، ممکن است اتفاق بیفتد که حتی آنهم در موارد کمی رخ میدهد. عوارض شامل عفونت، خونریزی و سوراخ شدن دستگاه روده، عوارض داروهای آرامبخش مثل حساسیت، عوارض قلبی و تنفسی و در موارد بسیار نادر مرگ. سوال: در چه شرایطی احتمال عارضه کولونوسکوپی مطرح می شود و بیمار بایستی چه کاری انجام دهد؟ جواب: در صورت درد شدید در شکم، استفراغ مکرر، مدفوع خونی شدید، تب بالا، سرگیجه، افت فشار خون، تنگی نفس و خارش بدن و ضایعات پوستی جدید بیمار میباست سریعا به پزشک خود و در صورت دردسترس نبودن وی به نزدیکترین اورژانس مراجعه کند. سوال: جواب کولونوسکوپی کی آماده می شود؟ جواب: بلافاصله بعد از انجام کولونوسکوپی جواب و گزارش بصورت پرینت کاغذی همراه با تصاویر داخلی توسط پزشک مربوطه تهیه و تحویل بیمار داده میشود و پزشک توضیحات لازم را به بیمار یا همراه وی میدهد. بدیهیست بیماری که داروی آرامبخش دریافت کرده وضعیت مناسبی برای درک و به خاطر سپردن توضیحات پزشک را ندارد و اغلب آنها را فراموش خواهد کرد لذا توصیه های لازم به همراه وی داده میشود و اگر خود بیمار بخواهد از نتیجه کولونوسکوپی و روند درمانش اطلاع پیدا کند میبایست روز بعد مراجعه کند. در صورت اصرار بیمار به تهیه CD میبایست قبل از کولونوسکوپی به کارکنان بخش کولونوسکوپی اطلاع دهد.
