کولیت اولسر نوعی بیماری التهابی روده است که منجر به التهاب و ایجاد زخم در درونی ترین لایه رود بزرگ (کولون) و راست روده (رکتوم) می شود. گاهی این زخم ها دچار خونریزی می شوند. این بیماری ممکن است فقط بخش انتهایی روده بزرگ یعنی راست روده (رکتوم)، قسمتی از روده بزرگ یا کل آن را درگیر کند.
برای درک این بیماری ابتدا باید با وظایف روده بزرگ در سیستم گوارشی آشنا شوید. غذایی که شما مصرف می کنید با ورود به معده تجزیه شده و سپس با ورود به روده کوچک جذب بدن می شود. نقش روده بزرگ در بدن جذب آب باقی مانده در مواد غذایی تجزیه شده و دفع مواد زاید از بدن می باشد. هنگامی که قسمتی یا کل روده بزرگ در اثر ابتلا به بیماری کولیت اولسر ملتهب شده باشد، در عملکرد آن اختلال ایجاد شده و بیش از حد معمول آب همراه مدفوع دفع می شود که نتیجه این فرایند بروز اسهال می باشد.
علل بروز و عوامل خطر بیماری کولیت اولسر
علت اصلی بروز این بیماری ناشناخته است. اما طبق تحقیقات برخی عوامل ذکر شده در ادامه منجر به افزایش احتمال ابتلا به این بیماری می شوند.
سیستم ایمنی بدن: کولیت اولسر نوعی بیماری خود ایمنی محسوب می شود که در نتیجه آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به لایه های درونی روده بزرگ حمله می کند و منجر به التهاب و زخمی شدن روده می شود.
- وراثت: احتمال ابتلا به این بیماری در افرادی که یکی از اعضای درجه اول خانواده مبتلا به کولیت اولسر یا حامل ژن این بیماری باشند، بیشتر است.
- رژیم غذایی پر چرب: مصرف مداوم غذاهای پرچرب نیز احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند.
- مصرف برخی داروها: برخی از داروهای ضد بارداری و برخی از انواع داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایپوبروفن، آسپرین و … و آنتی بیوتیک ها احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند.
به نظر می رسد که بروز بیماری کولیت اولسر ارتباطی به اضطراب و هیجانات منفی احساسی و رژیم غذایی ندارد اما برخی مواد غذایی خاص و اضطراب منجر به تشدید علایم این بیماری می شود.
علایم و نشانه های بیماری کولیت اولسر
علایم شایع
اسهال، وجود خون و مخاط (موکوس) در مدفوع و احساس ناراحتی در شکم از شایع ترین علایم بیماری کولیت اولسر محسوب می شوند. دیگر علایم شامل:
- احساس فوریت در دفع مدفوع
- احساس خستگی
- حالت تهوع و از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- تب
- کم خونی
دیگر علایم
- درد مفاصل
- دردهای بسیار حاد شکمی
- جوش های خاص
- عوارض چشمی
عوارض شایع بیماری کولیت اولسر
برخی از عوارض شایع بیماری کولیت اولسر شامل موارد ذیل می باشد:
- خونریزی شدید
- سوراخ شدگی روده بزرگ (کولون)
- کم آبی شدید بدن
- ایجاد اختلال در عملکرد کبد
- پوکی استخوان
- التهاب پوست، مفاصل، چشم ها و ایجاد زخم در دهان
- افزایش احتمال سرطان روده بزرگ (کولون)
- افزایش احتمال ایجاد لخته های خونی در رگ ها و شریان ها
- گشاد شدگی حاد روده بزرگ (کولون)
تشخیص بیماری کولیت اولسر
از آنجایی که برخی از عفونت های ایجاد شده توسط باکتری ها نیز می توانند دقیقاً علایم بیماری کولیت اولسر را به همراه داشته باشند، تشخیص دقیق این بیماری اهمیت بسیار زیادی دارد. برای تشخیص نهایی ممکن است شما به یک متخصص گوارش ارجاع داده شوید. پزشک پس از دریافت شرح حال بیماری و معاینه شما ممکن است برخی از روش های تشخیصی زیر را برای شما تجویز کند.
آزمایش ها:
- آزمایش خون برای تشخیص کم خونی و عفونت و …..
- آزمایش مدفوع برای تشخیص عفونت و عامل ایجاد کننده آن.
دیگر فرایندهای تشخیصی:
- کلونوسکوپی:
یکی از دقیق ترین روش ها برای تشخیص کولیت اولسر مشاهده مستقیم درون روده بزرگ (کولون) توسط پزشک می باشد. این فرایند با استفاده از یک لوله انعطاف پذیر، باریک که به انتهایش دوربینی ظریف وصل است، صورت می گیرد. این لوله به آرامی در مقعد قرار داده شده و به سمت روده بزرگ یا کولون هدایت می شود. گاهی نیز بسته به نظر پزشک و وضعیت شما به منظور حفظ آرامش، قبل از کلونوسکپی برای شما داروی آرام بخش تجویز می شود. پزشک از طریق کلونوسکپی قادر به مشاهده و بررسی دقیق داخلی ترین لایه پوشاننده راست روده (رکتوم) و کل روده بزرگ (کولون) خواهد بود.
- سیگموئیدسکوپی:
سیگموئیدسکوپی نیز دقیقاً شبیه کلونوسکپی می باشد با این تفاوت که پزشک با استفاده از این روش تنها قادر به مشاهده و بررسی داخلی ترین لایه پوشاننده راست روده (رکتوم) و بخش های انتهایی روده بزرگ خواهد بود و امکان مشاهده کل طول روده بزرگ با استفاده از این روش وجود ندارد.
برای اینکه پزشک بتواند دیواره داخلی روده بزرگ یا کولون را به وضوح مشاهده کند، روده شما باید کاملاً خالی باشد. برای تحقق این امر، قبل از کلونوسکپی و سیگموئیدسکوپی رژیم غذایی خاصی توسط پزشک متخصص در کلینیک پور سینا حکیم برای شما تجویز خواهد شد که شما موظف به اجرای آن خواهید بود.
- نمونه برداری: گاهی برای بررسی دقیق تر بافت لایه های داخلی پوشاننده راست روده (رکتوم) یا روده بزرگ (کولون)، حین کلونوسکپی یا سیگموئیدسکپی، بخش کوچکی از این بافت به عنوان نمونه برداشته شده و به آزمایشگاه فرستاده می شود. پزشک با بررسی نتایج قادر به تشخیص دقیقتر شدت و میزان گسترش بیماری خواهد بود.
درمان بیماری کولیت اولسر
شما باید این نکته را در نظر داشته باشید که یک روش درمانی واحد برای همه بیماران مبتلا به کولیت اولسر وجود ندارد. روش های درمانی بسته به شدت بیماری، وضعیت بیمار و … از یک بیمار تا بیمار دیگر متفاوت می باشد. پزشک شما در کلینیک پورسینا حکیم با توجه به وضعیت بیماری و شرایط شما بهترین روش درمانی را برایتان تجویز خواهد کرد که ممکن است یکی یا ترکیبی از روش های درمانی ذکر شده در ادامه باشد.
دارو درمانی:
هدف درمان کاهش عوارض، کنترل علایم و پیشگیری از عود بیماری می باشد. اکثر بیماران با شناسایی و کنترل عواملی که منجر به تشدید بیماری می شوند و مصرف داروها قادر به کنترل بیماری خود می باشند.
بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک از دو روش دارو درمانی استفاده می شود. در روش اول، درمان با داروهایی با دز ضعیف آغاز می شود. در روش دوم از همان ابتدای تشخیص بیماری داروهایی با دز قوی برای بیمار تجویز می شود.
داروهای ضد التهاب
این داروها اغلب اولین انتخاب درمانی برای بیماری التهابی روده می باشند و شامل موارد ذکر شده در ادامه می باشند.
- آمینوسالیسیلات ها:
سولفاسالازین (آزولفیدین) در کاهش علایم بیماری کولیت اولسر موثر می باشد. سردرد و اختلالات گوارشی از جمله عوراض این دارو محسوب می شوند.
5- آمینوسالیسیلات مانند مسالامین (آساکول، لیادلا، روآسا، کانسا و ….)، بالسالازید (کلازال) و السالازین (دیپنتوم) به هر دو شکل خوراکی، شیاف یا انما (تنقیه) موجود می باشند. شکل دارو، بر حسب این که بیماری التهابی روده چه محلی از روده بزرگ (کولون) را درگیر کرده باشد، تعیین می شود. مصرف این داروها به ندرت منجر به ایجاد عوارضی در کلیه ها و پانکراس می شود.
- کورتیکواستروئیدها:
این داروها که شامل پردنیزولون و هیدروکورتیزون هستند، معمولاً برای بیماری کولیت اولسر که در مرحله متعادل تا شدید باشد باشند تجویز می شود. این داروها از طریق خوراکی، تزریق داخل وریدی، تنقیه یا شیاف تجویز می شوند. شکل دارویی که برای شما تجویز خواهد شد بستگی به این دارد که بیماری التهابی روده چه بخشی از مجرای گوارشی را درگیر کرده باشد.
کورتیکواستروئیدها عوارض جانبی بسیار زیادی دارند از جمله این عوارض شامل، پف کردن صورت، رشد موهای زاید روی صورت، تعریق شبانه، بی خوابی و بیش فعالی هستند. عوارض بسیار جدی تر این بیماری شامل فشار خون بالا، دیابت، پوکی استخوان، آب مروارید، آب سیاه و افزایش احتمال ابتلا به انواع عفونت ها. این داروها معمولاً طولانی مدت تجویز نمی شوند.
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
این داروها نیز با هدف کاهش التهاب تجویز می شوند اما به صورت مستقیم منجر به درمان التهاب نمی شوند. این داروها سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرر می دهند و با کاهش پاسخ ایمنی بدن که منجر به آزاد شدن مواد شیمیایی التهاب زا در روده می شود، به صورت غیر مستقیم، منجر به کاهش التهاب می شوند. معمولاً تجویز ترکیبی از این داوها بهتر از فقط تجویز یک نوع آن عمل می کند. این داروها شامل موارد ذکر شده در ذیل می باشند.
- آزاتیوپرین (آزاسان، ایمورآن) و مرکاپتوپورین (پورینتول، پوریکسان):
این داروها پر استفاده ترین انواع داروهای کاهنده فعالیت دستگاه ایمنی بدن هستند که برای درمان بیماری التهابی روده استفاده می شوند. در صورتی که از این داروها استفاده می کنید باید به صورت منظم تحت نظارت پزشک باشید و در بازه های زمانی مشخص آزمایش خون بدهید تا عوارض مصرف دارو از جمله تأثیر آن بر کبد و پانکراس مشخص شود. دیگر عوارض جانبی این دارو شامل کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها و احتمال بسیار کم بروز سرطان مانند سرطان پوست و لنفوما می باشد. قبل از شروع تجویز دارو یک آزمایش خون برای تشخیص توانایی بدن در تجزیه کردن دارو تجویز می شود. پزشک با بررسی نتایج این آزمایش احتمال کاهش تولید سلول های مسئول ایمنی بدن را پس از تجویز دارو تعیین کرده و همینطور در مورد دز مناسب دارو برای تجویز تصمیم گیری می کند.
- سایکلوسپورین (جنگراف، نئورآل، سندایمیون):
این دارو معمولاً برای افرادی استفاده می شود که به دیگر داروها پاسخ نمی دهند. این دارو معمولاً فقط برای کولیت اولسر استفاده می شود. سایکلوسپورین عوارض جانبی بسیار زیادی دارد و برای طولانی مدت تجویز نمی شود. از جمله عوارض جانبی این دارو آسیب به کلیه و کبد، تشنج و عفونت های کشنده می باشد. در موارد بسیار نادر احتمال ابتلا به سرطان را نیز افزایش می دهد. بنابراین اگر قبلاً مبتلا به سرطان بوده اید، حتماً پزشک خود را در جریان بگذارید. امروزه مصرف این دارو به علت وجود داروهای جایگزینی که اثرات مشابه با عوارض کم تر دارند، بسیار کاهش یافته است.
- اینفلیکسیماب (رمیکاد)، آدالیمومب (هومیرا) و گلیموماب (سیمپونی):
این داروها، داروهای بیولوژیک خوانده می شوند، آن ها با اثر گذاری روی یک نوع پروتئین خاص که توسط سیستم ایمنی بدن تولید می شود عمل می کنند. این داروها برای افرادی تجویز می شوند که مبتلا کولیت اولسر هستند که دیگر روش های درمانی برای درمان آن موثر نبوده است. اینفلکسیماب ها از طریق تزریق درون وریدی و دیگر انواع ذکر شده توسط تزریق زیر پوستی کاربرد دارند. این داروها ممکن است با دیگر انواع داروهای کاهنده فعالیت دستگاه ایمنی مانند آزاتیوپرین یا مرکاپتوپورین استفاده شوند.
برخی مردم با سابقه برخی بیماری های خاص قادر به استفاده از این داروها نمی باشند. در صورتی که شما سابقه توبرکلوسیز (نوعی عفونت باکتریایی که ریه ها را درگیر می کند)، عفونت قارچی یا هپاتیت ب را داشته باشید، حین درمان با این داروها ممکن است تشدید علایم بیماری را تجربه کنید. به همین علت پزشک قبل از تجویز این داروها احتمالاً سابقه ابتلا به این بیماری ها و احتمال ابتلا به عفونت های قارچی را نیز در شما بررس خواهد کرد.
این داروها همچنین به ندرت احتمال ابتلا به برخی از انواع سرطان ها از جمله لنفوما و سرطان پوست را افزایش می دهند.
- ناتالیزوماب (تایسبری) و ودولیزوماب (انتی ویو):
این داروها مانع متصل شدن مولوکول های سلول های ایمنی (اینترگرین ها) به سلول های مخاط روده کوچک می شوند. آن ها برای افراد مبتلا به کولیت اولسر که شواهدی از التهاب دارند اما دیگر داروها برای کاهش التهاب اثر گزار نیست تجویز می شود.
ناتالیزوماب در مواقع نادر منجر به لوکوانسفالوپاتی مولتی فوکال می شود، عارضه ای که منجر به التهاب مغز شده و معمولاً منجر به مرگ یا فلج بسیار شدید می شود.
تأثیر گزاری ودولیزوماب اخیراً برای بیماری کرون تایید شده است. شیوه اثرگزاری آن دقیقاً مانند ناتالیزوماب می باشد اما به نظر می رسد که منجر به التهاب مغزی نمی شود.
آنتی بیوتیک ها
احتمالاً به منظور پیشگیری یا کنترل عفونت در صورت بروز تب در افراد مبتلا به کولیت اولسر، برایشان آنتی بیوتیک تجویز می شود.
آنتی بیوتیک هایی که به وفور تجویز می شوند شامل موارد زیر می باشند:
- مترونیدازول (فلاژیل):
مترونیدازول پرکاربردترین آنتی بیوتیک برای بیماری التهابی روده می باشد. بی حسی و احساس سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها، ضعف و درد ماییچه ها از عوارض این بیماری محسوب می شود. در صورتی در اثر استفاده از این دارو دچار عوارض فوق شدید، مصرف دارو را متوقف کرده و با پزشک خود تماس بگیرید. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نباید حین استفاده از این دارو از مشروبات الکلی استفاده کنید. در صورت ترکیب این دو با یکدیگر دچار حالت تهوع، استفراغ و لرز خواهید شد.
- سیپروفلاکسین (سیپرو):
این دارو منجر به بهبود علایم در برخی از افراد مبتلا به بیماری التهابی روده می شود. مصرف این دارو امروزه به مصرف مترونیدازول ترجیح داده می شود. یکی از عوارض بسیار نادر این دارو پارگی تاندون می باشد احتمال بروز این عارضه با مصرف کورتیکواستروئیدها در کنار این دارو افزایش می یابد.
سایر داروها:
علاوه بر کنترل التهاب، برخی داروها ممکن است به تسکین علایم و نشانه‌های بیماری هم کمک کنند، اما همیشه قبل از مصرف هر نوع داروی بدون نسخه با دکتر مشورت کنید. بسته به شدت بیماری کرون، یک یا چندین مورد زیر برایتان تجویز خواهد شد:
ضداسهال:
مکمل‌های فیبری، مانند پودر سیلیوم (متاموسیل) یا متیل سلولوز (سیتروسل) با افزایش حجم مدفوع منجر به کاهش اسهال خفیف تا متوسط می شوند. برای اسهال شدید ممکن است لوپرامید (ایمودیوم) موثر باشد. قبل از مصرف کلیه داروهای ضد اسهال حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
مسکن‌ها:
برای درد خفیف، ممکن است استامینوفن (تیلنول، غیره) تجویز شود. هرچند، ایپوبروفن (ادویل، موترین IBو سایر داروها)، ناپروکسن سدیم (آلِو، آناپروکس) و دیکلوفناک سیدم (ولتارن، سولاراز) به احتمال زیاد علایم را بدتر می‌کنند و موجب وخامت بیماری هم می‌شوند.
مکمل‌های آهن:
اگر خونریزی مزمن روده دارید، ممکن است دچار کم‌خونی فقر آهن شده باشید و به مکمل آهن نیاز داشته باشید.
کلسیم و مکمل ویتامین د:
بیماری التهابی روده و استروئیدهایی که برای درمان آن به کار برده می شوند ممکن است منجر به افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان شوند. برای پیشگیری از این عارضه ممکن است شما نیاز به مصرف مکمل کلسیم به همراه ویتامین د داشته باشید.
تغذیه درمانی
برای درمان بیماری کرون، دکتر ممکن است رژیم غذایی خاصی را از طریق لوله تغذیه (تغذیه روده‌ای) و یا تزریق مواد مغذی به داخل ورید (تغذیه تزریقی) را توصیه کند. این کار می‌تواند تغذیه کلی‌تان را بهبود بخشد و به روده استراحت دهد. استراحت روده می‌تواند التهاب را در کوتاه‌مدت کاهش دهد.
شاید دکتر تغذیه‌درمانی کوتاه‌مدت را با ترکیب داروهایی مانند سرکوبگران سیستم ایمنی بدن توصیه کند. تغذیه روده‌ای و تزریقی معمولا در مورد افرادی انجام می‌شوند که قبل از عمل جراحی سالم‌تر هستند و یا هنگامی که سایر داروها موفق به کنترل علائم نشده‌اند.
دکتر همچنین ممکن است رژیم غذایی با باقیمانده کم و یا فیبر کم توصیه کند تا خطر ابتلا به انسداد روده را در صورت باریکی (تنگی) کاهش دهد. رژیم غذایی با باقیمانده کم به منظور کاهش حجم و تعداد دفعات دفع طراحی می‌شود.
جراحی:
هر چند بسیاری از بیماران با مصرف داروها و تغییر سبک زندگی خود بر اساس توصیه های پزشک قادر به کنترل بیماری خود می باشند، اما گاهی، بیماری با استفاده از دارو قابل کنترل نبوده و پزشک برای کنترل بیماری مجبور به برداشتن بخشی یا کل روده بزرگ از طریق عمل جراحی می شود. روش های مختلفی برای انجام این عمل جراحی وجود دارد.
برداشتن کل روده بزرگ (پروکتوکولکتومی) و ایلئوستومی: طی عمل جراحی پروکتوکولکتومی کل روده بزرگ و راست روده برداشته می شود سپس پزشک روده کوچک را از طریق منفذی در دیواره شکم (ایلئوستومی) به محیط خارج متصل می کند تا از این طریق مدفوع و مواد زاید راهی برای خروج از بدن داشته باشند برای این منظور یک کسیه مخصوص برای جمع آوری مدفوع به این منفظ متصل می شود.
گاهی نیز جراح فقط روده بزرگ (کولون) و راست روده را برداشته و روده کوچک را به مقعد متصل می کند که در این صورت بیمار به صورت عادی قادر به دفع مدفوع خواهد بود.
مراقبت
رژیم غذایی
برای دریافت مواد مغذی، شما باید از یک رژیم غذایی متعادل که ترکیبی از همه گروه های غذایی باشد پیروی کنید. ممکن است با مصرف برخی مواد غذایی دچار تشدید علایم شوید. به مواد غذایی مصرفی خود دقت کنید و سعی کنید هر بار با یادداشت کردن نام موادی که با مصرف آن ها دچار تشدید علایم می شوید رژیم غذایی خود را با مشورت با متخصص تغذیه کلینیک پورسینا حکیم کنترل کنید.
مواد غذایی که ممکن است با مصرف آن ها علایم بیماری شما تشدید شوند:
- شیر، ماست، پنیر و دیگر انواع محصولات لبنی
- قهوه، چای و دیگر نوشیدنی های حاوی کافئین
- الکل
- غذاهای سرخ شده، پرچرب و ادویه دار
- غلات کامل
- برخی چاشنی ها مانند سس گوجه فرنگی، خردل و سس های سالاد
- برخی سبزیجات مانند کلم، بروکلی و گل کلم
- گوشت قرمز
- انواع لوبیا
- رنگ های خوراکی، طعم دهنده ها و شیرین کننده های مصنوعی
نکته: در نظر داشته باشید که تنها شرط حذف یک ماده غذایی سالم از رژیم غذایی روزانه، تشدید علایم با مصرف این ماده غذایی خاص می باشد.
تغییر سبک زندگی:
با پیروی کردن از نکات زیر احتمال عود بیماری کولیت اولسر را به حداقل می رسانید:
- حجم وعده های غذایی خود در طول روز را کاهش دهید.
- مصرف مواد غذایی غنی از فیبر به خصوص میوه ها و سبزیجات خام را کاهش داده و به جای آن میوه ها و سبزیجات بخار پز شده را به رژیم غذایی خود بیفزایید.
- میزان مصرف روزانه آب را افزایش دهید. سعی کنید حداقل 8 لیوان آب در روز بنوشید تا آب از دست رفته بدن شما جبران شود.
- اگر به علت تشدید علایم مجبور به حذف تعداد زیادی از مواد غذایی از جلمه لبنیات از رژیم غذایی خود شدید، ممکن است پزشک برای تأمین ویتامین های بدن برای شما مکمل فولیک اسید، کلسیم و ویتامین د تجویز کند.
- اضطراب و استرس در اکثر مواقع منجر به تشدید علایم کولیت اولسر می شود. بهتر است انواع روش های کنترل استرس را یاد گرفته و آن ها را در زندگی روزمره خود اعمال کنید. ورزش کردن یکی از کاربردی ترین روش های کنترل اضطراب محسوب می شود. در این خصوص با پزشک خود مشورت کنید.
نکته: خوانندگان گرامی توجه داشته باشید که مطالب ارائه شده در این مقاله صرفاً جهت آگاهی شما می باشد و نه خود درمانی. قبل از هر گونه اقدام درمانی حتماً باید با پزشک متخصص خود در کلینیک پور سینا حکیم مشورت کنید.
